MAGAZINE SEP—NOV 21

Op uitnodiging van Musea Brugge zorgt het Concertgebouw in het najaar voor een take-over op meerdere museumlocaties. Samen geven we opdrachten aan artiesten die met muziek en dans inspelen op de collectie en het erfgoed van de Brugse musea.  

Elviera Velghe, directeur Publiek & tentoonstellingen Musea Brugge vindt dit project heel belangrijk: ‘We willen echt onze deuren willen opengooien. We willen nieuwe partners zoeken, nieuwe verbintenissen en andere kunstvormen – naast beeldende kunst – en andere soorten artiesten over de vloer krijgen. Ook voor het publiek zal het een verrijking zijn, zowel voor dat van ons als voor dat van het Concertgebouw.’ Ook Jeroen Vanacker, artistiek directeur van het Concertgebouw is bijzonder opgetogen over de take over. 'Wát kijk ik uit naar hoe de stemmen van Pluto Ensemble zullen versmelten met de vogels in de Gezelletuin, of naar de performance van Ula Sickle in de Gotische Zaal van het Stadhuis. Deze en vele andere out of the box-belevingen zorgen ervoor dat het Concertgebouwpubliek het komende seizoen alle hoeken van Brugge te zien krijgt, telkens met een volstrekte symbiose tussen tijd, ruimte, muziek en dans.'

Je was nog heel jong toen je naar België kwam. Heb je concrete muzikale herinneringen uit Afrika?
Ik kwam als tweejarig kind naar België en was officieel een weeskind. Als je me dus vraagt naar mijn jeugdherinneringen, dan spelen die zich volledig af in Brugge. Een van de eerste bewuste muzikale ervaringen was toen ik als zesjarige naar de muziekacademie in Knokke werd gestuurd en er mocht meezingen met het koor. Ik was de allerkleinste van de groep en ontzettend verlegen, maar het samen zingen was hemels. Het voelde echt als thuiskomen.
Rond mijn twintigste werkte ik als journalist en maakte ik een documentaire waarvoor ik in Rwanda op zoek ging naar familieleden. Ik ging er niet van uit iemand te vinden, maar als bij wonder kwam ik mijn beide ouders en 20 broers en zussen op het spoor. Met mijn moeder is alle communicatie moeizaam want alles gaat via een tolk. Maar door middel van muziek en samen zingen hadden we toch één keer een intens contact. In de familie van mijn moeder bleek tot mijn verbazing dat zingen een alledaags gebeuren is. Bovendien zingen ze ook allemaal geweldig goed. Blijkbaar heb ik die liefde voor de stem dan toch van daaruit meegekregen.

En op een bepaald moment blijkt die liefde voor de stem sterk genoeg om er professioneel mee door te gaan. Was het meteen duidelijk voor jou dat je componist wilde worden?
O nee, helemaal niet. Ik heb verschillende opleidingen gevolgd en heb veel verschillende dingen gedaan voor ik aan compositie toe was. Wel heeft de menselijke stem altijd centraal gestaan. Ik begon mijn carrière bij de radio en ik volgde de opleiding jazz aan het Lemmensinstituut om mijn stem verder te ontwikkelen. Met een omwegje via de free jazz kwam ik erachter dat ik meer met vorm en structuur in de muziek wilde doen. Dat besef kwam eigenlijk door Eric Thielemans, die me na een auditie met Muziektheater Transparant vertelde dat ik bezig was met ‘compositorisch denken’. Ik weet nog dat ik geen idee had wat hij daarmee bedoelde, maar toch was dit het zaadje voor een verrijkende samenwerking.

Rond diezelfde periode werd ik door Musica gevraagd om workshops te geven voor kinderen, met concertjes op verschillende plekken in het Concertgebouw. In de Concertzaal stond een piano, prachtig uitgelicht, voor een werk van Stefan Prins. Terwijl we luisterden, besefte ik heel plots dat ik niet alleen wilde lesgeven of praten over muziek; ik wilde zelf op het podium staan én mijn eigen creaties maken. Toen ik daarna aan Stefan vertelde waar ik mee bezig was, raadde hij me aan om in Den Haag te gaan studeren. Het toeval wil dat ik een maand later – na een project met ChampdAction – een heel openhartig gesprek over mijn zoektocht had met iemand uit het publiek die ik totaal niet kende. Die man bleek uitgerekend docent compositie in Den Haag te zijn, Yannis Kyriakides, bij wie ik dan ging studeren. Hij gaf me geen pasklare antwoorden op mijn vragen maar liet me bewust op zoek gaan naar mijn eigen werkwijze. Op een bepaald moment begon ik zelf de link te zien met mijn werk als radiomaker, waarbij je eigenlijk met stem en andere klanken een zekere structuur opzet. Voor mij zijn er dan ook veel overeenkomsten tussen componeren en het maken van een documentaire. Hoe geef je richting aan een verhaal door middel van het geluid?

‘Ik besefte plots dat ik niet alleen les wilde geven of praten over muziek, ik wilde zelf op het podium staan én mijn eigen creaties maken.’

Waar kijk je het meest naar uit tijdens je residentie bij het Concertgebouw?
Als performer kijk ik er enorm naar uit om te kunnen zingen op de openingsavond, samen met Romina Lischka. Ook kan ik niet wachten om samen met het Goeyvaerts Strijktrio op het podium te staan. Ik maak een nieuw werk voor het ensemble Organo, geïnspireerd op de Ishango beentjes. Deze kleine bavianenbotjes met inkervingen zijn het oudste bewijs van wiskundig denken. Ze werden gevonden in Oost-Congo, ongeveer 300 km van mijn geboorteplek, en worden nu bewaard in het Natuurhistorisch Museum in Brussel. In zekere zin zijn deze botjes het beginpunt van een ontwikkeling die geleid heeft tot de computers waar we vandaag mee werken en de raketten die we afschieten naar de maan. Ik vind dat mateloos interessant en zal zeker nog stukken maken rond deze thematiek. Ik maak ook nog een compositie voor het Amsterdamse productiehuis Silbersee, een verderzetting van een onderzoek dat ik eerder al begonnen was en waarbij ik onder andere met 3D-audio werk en Silent Disco (elke toehoorder krijgt een eigen koptelefoon). Hierin verwerk ik opnames van mijn reizen naar Rwanda. Daarvoor hoop ik in november mijn 112-jarige grootvader opnieuw te kunnen bezoeken om hem te interviewen over wat het betekent om al meer dan een eeuw op deze planeet rond te lopen.

Als echte Bruggeling ken je het Concertgebouw op je duimpje. Heb je ook een favoriete plek in het huis?
Voor mij zijn er twee plekken die er bovenuit steken, gekoppeld aan specifieke herinneringen. De Kamermuziekzaal vind ik fantastisch omwille van de akoestiek, zeker voor de stem. In 2002 deed ik er mee aan de workshop Institute for Living Voice van Muziektheater Transparant. De andere plek zijn de coulissen van de Concertzaal, waar ik ook tot het besef kwam dat ik als muzikante aan de slag moest. Ik was daar om een radio-interview te doen met Tom Barman, en ik maakte van zulke interviews altijd een soort soundscapes met de juiste muziek en wat sfeervolle effecten zoals fluisteren. Op een bepaald moment vroeg Tom Barman in zijn sappig Antwerps accent of ik er misschien een hedendaags muziekwerk van ging maken? Eigenlijk merkte hij toen al op dat ik als radiomaker bezig was met compositie en geluidskunst!

— Klaas Coulembier

zo 26 sep 2021 — 15.00
Goeyvaerts Strijktrio & Aurélie Nyirabikali Lierman
Tombstones

We worden geboren en we sterven. Nooit zijn we meer gelijk voor de wet dan aan het begin- en het eindpunt van het lijnstuk genaamd leven. Maar bedacht je al eens dat we eigenlijk al maanden voor onze geboorte de wereld ontmoeten? In de buik horen we ruisen en rommelen, praten, lachen, zingen. Precies die allereerste geluiden – die we ons niet herinneren, en die tegelijk toch zo cruciaal en tastbaar zijn – vormen het hart van OORT. Ouders en hun baby worden uitgenodigd voor een muzikale ontdekkingsreis naar de diepste lagen van ons bewustzijn. Ook Al Roberts – hoofdpersonage van de cultfilm Detour – onderneemt een dergelijke reis. Geen zachte klankenwereld voor hem evenwel, maar een beklijvende trip tot diep in zijn dromen, zijn geheugen en zijn ziel. Oogverblindend mooi in beeld gebracht, maar tegelijk gitzwart.

Muziek is vaak een bron van reflectie, een intense herdenking, een waarschuwing verpakt in de mooiste melodieën. Zo laat Gavin Bryars in zijn The Sinking of the Titanic een eindeloze hymne stilaan kopje onder gaan in morsesignalen en vervreemdende klankeffecten. Memling beschouwde de eindtijd in zijn altaar voor het Sint-Janshospitaal. Precies daar brengen Catalina Vicens, haar Servir Antico en fotograaf Peter De Bruyne een fascinerend verhaal over hoe mensen met de aarde en elkaar omgaan, in middeleeuwse muziek maar ook met gloednieuwe klanken, video en een stevige dosis activisme. Stervioliste Patricia Kopatchinskaja tekent voor ‘muziek die is gemaakt uit bloed en tranen van getergde zielen’. In haar concertprogramma rond het Concerto funebre van Karl Amadeus Hartmann, een verklanking van diens afkeer van het naziregime. Dat Amerikaans minimalist Steve Reich aan de gruwel van dat regime ontsnapte, drong pas bij hem door lang na de Tweede Wereldoorlog. Tijdens dat tijdvak pendelde hij als kind vaak dagenlang per trein door de VS, tussen vader en moeder. Later kwam het besef dat hij als Jood was ontsnapt aan een totaal andere treinreis. Tijdens Iedereen Klassiek klinkt zijn Different Trains in de Brugse stationshal.

'Kunstenaars speken met de tijd, verwijzen naar (het verstrijken van) de tijd én worden erdoor geïnspireerd.'

Met zijn cyclus Tombstones houdt de Amerikaanse componist Michael Pisaro-Liu herinneringen in leven – niet toevallig wat ook grafstenen beogen. Elk deeltje is gebaseerd op kleine fragmenten uit popsongs – een melodie, een harmonie of een paar woorden. Onze seizoenscomponist Aurélie Nyirabikali Lierman en het Goeyvaerts Strijktrio wekken ze weer tot leven. Alban Bergs Vioolconcerto schenkt dan weer het eeuwige leven aan Alma Manon Gropius, de dochter van Alma Mahler voor wie de componist een grote affectie koesterde. Slechts 18 werd Manon, en de pijn bij dat veel te vroege overlijden zette Berg om in een weemoedig en hartverscheurend concerto
Dem Andenken eines Engels.

Met zijn Symphonie fantastique schreef Hector Berlioz zichzelf op zijn 27e de muziekgeschiedenis in. Het liefdesverhaal dat de basis vormt voor dit topstuk met de ondertitel Épisode de la vie d'un artiste staat bol van spannende pieken en dramatische dalen. Hector Berlioz’ verklanking van zijn hopeloze en onbeantwoorde gevoelens voor de Ierse actrice Harriet Smithson is niet minder dan een spectaculaire rollercoaster. Dan houdt Giacinto Scelsi het in zijn Trilogia, i tre stadi dell’uomo toch een stuk beheerster. Cellist Arne Deforce verkent deze drie stadia in een mensenleven – van jeugdig onbezonnen over langzaam ontluikend tot oud en berustend.

Hoe vreemd is toch de tijd: voor ieder gelijk, en voor elk toch weer anders. Dans en muziek zijn tijdskunsten bij uitstek, en ze luisteren naar een strikte klok. Zo bewijst BL!NDMAN [drums] in een virtuoos percussieprogramma op het ritme van 4 (bij Schnittke) tot wel 100 (bij Ligeti) metronomen. Tegelijk toont het ensemble dat tijd ook menselijk kan zijn, met een werk van Thierry De Mey waarin de hartslag van de dirigent het tempo bepaalt. Steve Reich laat in zijn iconische Drumming een eindeloos spel van canons ontstaan. Ook in de dans wordt één enkele bewegingszin telkens weer gevarieerd in tijd en ruimte. Pas als de muziek stopt en de lichamen tot stilstand komen, beseft
de toeschouwer wat hij heeft meegemaakt: een overrompelende golf van dans en muziek.

Het verleden blijft een schatkist voor kunstenaars van nu. De projecten van het Belgische trio Donder en wereldster Dave Douglas tijdens de Jazz Brugge Special laven zich volop aan Vlaamse polyfonie. Douglas lardeert Van Eycks Lam Gods en de muziek van diens tijdgenoot Guillaume Dufay vrank en vrij met hedendaagse trompetmuziek. De Syrische ud-speelster Waed Bouhassoun weet uit verschillende invloeden een eigen stijl te puren. Met haar gependel tussen traditionele Arabische muziek en moderniteit slaat ze tokkelend een brug tussen toen en nu.