Het lijkt tegenstrijdig, maar Berlioz’ muziek zou lang niet zo expressief klinken zonder zijn rationele, technische omgang met het orkest. Net als andere technologieën in zijn tijd, ontwikkelden muziekinstrumenten zich aan een snel tempo. Dat verzilverde Berlioz in zijn werk. Hij vond speeltechnieken en maffe effecten uit, en benutte nieuwe instrumenten, zoals de saxofoon of de tuba, gretig. Zelf vertelt hij dat hij die fascinatie met klankkleuren niet aan het conservatorium, maar op eigen houtje ontdekte. Analytisch luisterend naar allerlei opera’s en samen met bevriende orkestmusici verdiepte hij zijn kennis van het orkest. Als hij dan aan het componeren ging, maakte hij van het kiezen van instrumentencombinaties een essentieel deel van het creatieproces, en niet, zoals dat toen vaak ging, iets waarmee je de vorm van een afgewerkt stuk inkleurt.