Le paon — Ravel

In zijn videoboodschap haakt gedragsbioloog Hans Van Dyck, de kersverse seizoensdenker voor het nakende seizoen van het Concertgebouw, in op een van de ‘natuurthema’s’: Birdsong. Van Dyck wijst op de rijke 'biologische diversiteit in de vogelzang', de ene al ‘muzikaler’ dan de andere. Uiteraard zijn 'de vogels ook een geweldige inspiratiebron voor kunstenaars'. Zo liet Vivaldi zich inspireren door de distelvink in zijn concerto Il gardellino, de koekoek is met zijn dalende tertsroep alomtegenwoordig; de nachtegaal, de leeuwerik, de kwartel…: elk op zich vormen zij een boeiend hoofdstuk apart.

Dat het geluid van een vogel op esthetisch vlak niet altijd correspondeert met zijn uiterlijke verschijning leidt ons naar een van de meest oogverblindende, maar qua ‘zang’ verre van aantrekkelijke vogel: de pauw. Zijn roep wordt vaak in taal omgezet tot ‘leo’, zo ook in een schitterend lied van Maurice Ravel, het eerste van zijn vijfdelige cyclus Histoires naturelles uit 1906, voor stem en piano. Hij koos daarvoor enkele even eenvoudige als fijnzinnige, vaak humoristische prozagedichten van Jules Renard (1864-1910).

Ik raad deze uitvoering aan (van de volledige cyclus), niet live, maar zeer gebruiksvriendelijk met de doorschuivende partituur.

In al zijn glorie ziet de pauw uit naar zijn huwelijk, maar zijn verloofde daagt niet op (gisteren niet, vandaag niet…). Hij blijft echter pronken, verwaand, ijdel en in blijde verwachting voor morgen. Tekst en muziek zijn pareltjes van psychologische inleving. De piano schetst het decor: het hele lied door klinkt een plechtstatige, met dissonanten gekruide, ironische mars – langzaam en waardig (sans hâte et noblement). De zanger declameert de tekst zonder franjes, maar zeer expressief, met veel dynamische nuances. Hij begint solennel: Il va sûrement se marier aujoud’hui (0:38). Op glorieux bloeit de melodie meer open, in functie van de tekst (1:18); verder ook op il monte au haut du toit (2:09). De piano onderbreekt de mars heftig als aankondiging van de ‘duivelse kreet’ Léon! Léon! (2:16). Daarop volgt een pareltje van een humoristisch moment: C’est ainsi qu’il appelle sa fiancée. Ravel noteert als uitvoeringswijze simplement! (2:26). Bij de mededeling Son marriage sera pour demain geeft Ravel als instructie: solennel (3:06). Wanneer de pauw zijn staart openspreidt (Il relève sa robe) is in de piano illustratief een op- en neergaand glissando te horen (3:57). Het marsritme in de piano sterft uit, maar wel avec majesté (4:07). De pauw staat even stil, in vol ornaat. Maar hij geeft het niet op: Il répète encore une fois la cérémonie … De muziek sterft uit op een zacht akkoord …

Ravel is niet de componist van het grootse pathetische gebaar of het goedkope spektakel, maar hij ciseleert zijn werk tot in de details, in uiterste verfijning, met elke noot, elk radertje op de juiste plaats, in functie van de perfecte vorm en de precieze expressie, zoals een ”Zwitserse uurwerkmaker” (zijn bijnaam).

Muzikale humor is ontzettend moeilijk, onderkoelde ironie nog meer. Hier een briljant staaltje!

Vertaling: Jean Binon

De mooiste muziek uit de natuur komt ongetwijfeld van het lieflijke gezang van vogels, en daar kunnen we in dit seizoen rond biodiversiteit uiteraard niet aan voorbijgaan. Niks dan lof en een concertpodium voor de beste zangers uit het dierenrijk.

Ravel

Geeft dit commentaarstukje van Ignace Bossuyt je zin om méér muziek van Ravel (beter) te leren kennen? Tijdens de concerten op 11.10.2020, 17.01.2021, 13.02.2021, 05.03.2021 & 21.05.2021 staan er werken van Maurice Ravel op het programma.