Thomas Hertog over (het) Kosmos (festival)

In je wetenschappelijk onderzoek besteed je veel aandacht aan de oerknal en het belang van zwarte gaten. De gravitatiegolven die Einstein voor het eerst beschreef worden vaak in muzikale klanken vertaald om ze aanschouwelijk te maken, de zogenaamde datasonificatie. De muzikale ontdekkingsreizigers van het project Mikromedas creëren een artistiek universum met deze wetenschap (wo 10 apr). Speelt datasonificatie ook een rol in het wetenschappelijk onderzoek?
Datasonificatie speelt geen enkele rol in ons onderzoek. Het is een nieuwe muziekvorm waarmee componisten vertrekken van wetenschappelijke gegevens om vervolgens in alle vrijheid onze bevindingen een eigen leven laten leiden. Zo draagt datasonificatie op haar beurt wel bij aan de verweving van nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen in het maatschappelijke weefsel. Dat is belangrijk, want de wereld draait op de bevindingen van de wetenschap. Het is van groot belang dat wetenschap en het brede publiek elkaar blijven vinden, begrijpen en vertrouwen. Door samen te werken met de kunstenwereld, hoop ik hiertoe mijn steentje bij te dragen.

Ook Hèctor Parra vond inspiratie in de wondere wereld van de ruimtetrillingen. Hij maakte een compositie waarin hij als het ware door een zwart gat reist om te ontdekken wat zich aan de andere kant van het zwarte gat bevindt. Ik dacht altijd dat er geen andere kant is bij een zwart gat, klopt dit dan niet? Of is het het voorrecht van de kunst om utopieën te formuleren?
Dit is zeker een groot voorrecht van de kunst. Het is trouwens ook niet helemaal uitgesloten dat je via een zwart gat in een ander universum terecht komt, maar het is wel bijzonder speculatieve wetenschap. Dit spanningsveld maakt van zwarte gaten een vruchtbare bron van inspiratie in de kunsten. Ik vind overigens dat Hèctor Parra die ruimtetrillingen (die werdenopgewekt door twee zwarte gaten die anderhalf miljard jaar geleden met elkaar versmolten) op meesterlijke wijze in zijn compositie verweven heeft (za 30 maa).

Toen Gustav Holst The Planets componeerde, vertrok hij van een heel ander concept van het heelal dan wat we vandaag weten. Kan deze muziek voor jou nog aansluiting vinden bij onze tijd?
Als muziek wel natuurlijk, net zoals de muziek van andere componisten uit het verleden. Maar de astrologie die Holst geïnspireerd heeft voor deze compositie is natuurlijk al vele eeuwen achterhaald. Mijn bijdrage aan die avond situeert zich mede daarom niet rond The Planets (Thomas Hertog laat je op vr 29 maa tijdens enkele korte intermezzi tussen de orkestwerken de kosmos met andere ogen bekijken, red.).

De muziek van Saariaho en Mazzoli die ook op het programma staat bij Brussels Philharmonic is actueler, maar ook complexer. Komen zij volgens jou dichter bij de klank van de kosmos?

Saariaho’s Asteroid 4179: Toutatis is oorspronkelijk gecomponeerd op vraag van Simon Rattle en de Berliner Philharmoniker, als ‘hedendaags antwoord’ op The Planets. Toutatis is de naam van een asteroïde met een complexe interne rotatie en met een baan die nogal dicht langs de aarde passeert. Beide composities zijn enigszins geïnspireerd op astronomische bevindingen, in het bijzonder de welbekende banen van hemellichamen.

Misschien is de titel van Charles Ives’ werk nog het meest gepast: The Unanswered Question is een muzikaal vraagteken dat perfect past bij de voortdurende vraagstelling die de wetenschap – en de kosmologie in het bijzonder typeert.

Absoluut. Dit is voor mij het werk van die avond waar wetenschap en kunst elkaar echt raken. Het is een korte maar geweldig complexe en geniale compositie. Een prachtige poging om de diepte van de kosmos, heel even, vorm te geven.

— Klaas Coulembier

uit het Concertgebouwmagazine mrt - jun 2019